Kodeks dla nieletnich i zagrożonych dzieci: odpowiedź na „problem nieletnich” w czasach autorytarnego reżimu Brazylii (1964-1985) (code.for.minors)

Opis projektu:

Zamierzamy zbadać ewolucję prawa nieletnich w Brazylii podczas dyktatury wojskowej, która rządziła krajem w latach 1964-1985. Historia prawa nieletnich w Brazylii rozpoczęła się na początku XX wieku, kiedy to seria reform doprowadziła do ustanowienia pierwszego sądu dla nieletnich (w 1923 r.) i uchwalenia pierwszego kodeksu dla nieletnich (w 1927 r.). Reformy te, będące efektem amerykańskiego ruchu na rzecz ratowania dzieci, który podkreślał absurdalność karania dzieci w taki sam sposób jak dorosłych i opowiadał się za podejściem, które koncentrowało się na ich zdolności do resocjalizacji, miały na celu rozwiązanie „problemu nieletnich” za pomocą podejścia opiekuńczego, które wolało chronić i edukować nieletnich, zamiast ich karać. W ten sposób nowy system dbał nie tylko o osoby zaangażowane w nielegalną działalność, ale także o tych, którzy zostali porzuceni lub których rodziny nie były w stanie zapewnić im opieki materialnej lub moralnej. „Nieletni przestępcy” powinni być kierowani do szkół poprawczych, podczas gdy dzieci porzucone i pozbawione środków do życia powinny być wysyłane do szkół opiekuńczych. 

Gwałtowna industrializacja w latach 40-tych i 60-tych XX wieku oraz wynikająca z niej migracja wewnętrzna ze zubożałych obszarów wiejskich do ośrodków miejskich doprowadziła do wzrostu obecności dzieci ulicy w krajobrazie miejskim kraju. Ze względu na ich związek z drobną przestępczością i żebractwem, szybko stały się one kwestią bezpieczeństwa publicznego, a „problem nieletnich” ponownie znalazł się w centrum uwagi, tym razem jako palący problem społeczny. W 1964 r. brazylijska demokracja załamała się w wyniku zamachu stanu, który powołał prozachodni, konserwatywny rząd kierowany przez wojskowych. Nowy dyktatorski rząd uznał niewystarczalność systemu z 1920 roku i ustanowił FUNABEM (Narodową Fundację na rzecz Dobrobytu Nieletnich), instytucję federalną, która miała prowadzić badania dotyczące „problemu nieletnich”, opracować „Narodową Politykę na rzecz Dobrobytu Nieletnich” i koordynować jej wdrażanie w całym kraju przez lokalne agencje państwowe. W 1979 roku uchwalono nowy kodeks dla nieletnich. Kodeks ten był wynikiem dziesięcioletniej dyskusji, która obejmowała wiedzę socjologiczno-kryminologiczną opracowaną w ramach systemu FUNABEM oraz wkład brazylijskiej społeczności prawniczej, reprezentowanej głównie przez Brazylijskie Stowarzyszenie Sędziów ds. Nieletnich.

Aby zrozumieć charakter zmian w polityce dotyczącej dzieci znajdujących się w niekorzystnej sytuacji oraz w prawie ds. nieletnich w tym okresie, przeanalizujemy dokumenty opracowane przez ekspertów (tj. publikacje teoretyczne, opinie, raporty, precedensy, a także uchwalone akty prawne i projekty ustaw), a także badania i dokumenty techniczne opracowane w ramach systemu FUNABEM. W ten sposób mamy nadzieję zrekonstruować prawną i kryminologiczną debatę na temat tego, jak radzić sobie z przestępczością nieletnich i porzucaniem dzieci w rządzonej przez wojsko Brazylii oraz w jaki sposób odnosiła się ona do kontekstu politycznego i społecznego w tym kraju w tamtym czasie.

Wydaje się, że Kodeks dla nieletnich z 1979 r. skonsolidował i sformalizował większość praktyk, które były już wdrażane przez system FUNABEM od połowy lat 60-tych. Główną innowacją było przyjęcie doktryny nieregularnej sytuacji, która ujednoliciła kategorie „nieletniego porzuconego” i „nieletniego przestępcy” oraz „nieletniego w nieregularnej sytuacji”, a tym samym umożliwiła podjęcie prewencyjnych środków represyjnych przeciwko możliwym aspołecznym zachowaniom nieletnich, którzy będąc w sytuacji porzucenia lub skrajnego ubóstwa, nigdy nie byli zaangażowani w nielegalną działalność. Wszystko to wydaje się wskazywać, że brazylijskie prawo dotyczące nieletnich z okresu 1964-1985 przyczyniło się do stworzenia brutalnej formy kontroli społecznej, która omijała gwarancje proceduralne i prawa podstawowe stosowane wobec dzieci znajdujących się w niekorzystnej sytuacji. W rzeczywistości naruszenia praw człowieka dzieci i młodzieży w instytucjach zamkniętych były tak notoryczne, że przebiły się przez rządową cenzurę i były przedmiotem dochodzenia parlamentarnego w latach siedemdziesiątych.

Po okresie ponownej demokratyzacji (1985-1989), kodeks nieletnich z 1979 roku został uchylony i zastąpiony Statutem Dzieci i Młodzieży w 1990 roku. Jednak instytucjonalna inercja utrwalała praktyki z poprzedniego okresu przez wiele lat i do dziś nie można powiedzieć, że zostały one całkowicie wyeliminowane, co sprawia, że tym ważniejsze jest zrozumienie ich natury i pochodzenia.

 

Kontakt:

Kierownik projektu: a.rodrigues-de-castro@uw.edu.pl

 

Badania te są częścią projektu nr 2022/47/P/HS5/02396 współfinansowanego przez Narodowe Centrum Nauki oraz program badań i innowacji Unii Europejskiej Horyzont 2020 w ramach umowy grantowej nr 945339 Marii Skłodowskiej-Curie.